Wczesna i rzetelna diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) odgrywa kluczową rolę w rozwoju dziecka. Dzięki niej rodzice i specjaliści mogą lepiej rozumieć potrzeby młodego człowieka i zaplanować odpowiednie formy wsparcia.

Obowiązujące klasyfikacje diagnostyczne

W Polsce przy stawianiu oficjalnych diagnoz medycznych (np. przez lekarzy psychiatrów dzieci i młodzieży) obowiązującym systemem klasyfikacji jest ICD (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, International Classification of Diseases). Obecnie w Polsce nadal stosuje się ICD-10, w której wyróżnia się m.in. autyzm dziecięcy (F84.0), autyzm atypowy (F84.1) czy zespół Aspergera (F84.5). Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła jednak ICD-11, gdzie wszystkie wcześniejsze kategorie zastąpiono jednym pojęciem – zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD). Polska, podobnie jak inne kraje członkowskie WHO, ma pięcioletni okres przejściowy na wdrożenie tej klasyfikacji (2022–2027).

Podobne zmiany wprowadziło już wcześniej DSM-5 (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne), rezygnując z oddzielnych kategorii i przyjmując termin „ASD”. DSM-5 (klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) bywa używana pomocniczo przez psychologów i psychiatrów – zwłaszcza w literaturze naukowej i badaniach – ale w Polsce nie ma statusu oficjalnej klasyfikacji i nie jest podstawą do dokumentacji medycznej czy orzeczeń.

Jak wygląda diagnoza w Polsce?

Proces diagnostyczny w kierunku ASD jest wieloetapowy i opiera się na współpracy różnych specjalistów:

1. Pierwszy kontakt – rodzice lub opiekunowie, zauważając niepokojące zachowania (np. brak kontaktu wzrokowego, trudności w komunikacji, stereotypowe zachowania), zgłaszają się do pediatry, psychiatry dziecięcego lub psychologa.

2. Wywiad kliniczny– specjalista zbiera szczegółowe informacje o rozwoju dziecka, jego funkcjonowaniu społecznym, komunikacji i zachowaniach.

3. Obserwacja dziecka – zarówno w gabinecie, jak i na podstawie informacji z domu czy szkoły/przedszkola.

4. Testy diagnostyczne – stosuje się standaryzowane narzędzia, m.in..:

   • ASRS® (Autism Spectrum Rating Scales) – kwestionariusze dla rodziców i nauczycieli dzieci w wieku 2–18 lat. Pozwalają ocenić trudności w komunikacji, relacjach społecznych, uwagę i zachowania charakterystyczne dla ASD. ASRS opiera się na kryteriach DSM i umożliwia szybkie uchwycenie objawów, które mogą wskazywać na potrzebę pogłębionej diagnozy.

   • ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised) – pogłębiony, strukturalizowany wywiad z rodzicami. Ocenia historię rozwoju dziecka i obecne objawy. Uznawany za element „złotego standardu” w diagnostyce ASD.

   • ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule – Second Edition) – częściowo ustrukturyzowany protokół obserwacji, w którym dziecko uczestniczy w zadaniach prowokujących istotne dla diagnozy zachowania społeczne i komunikacyjne. Uznawany za najważniejsze narzędzie w diagnozie ASD, stosowane na całym świecie.

5. Konsultacje dodatkowe – w razie potrzeby wykonuje się badania neurologiczne, logopedyczne czy genetyczne, aby wykluczyć inne przyczyny obserwowanych trudności.

Kto stawia diagnozę?

W Polsce oficjalną diagnozę ASD wydaje lekarz – najczęściej psychiatra dziecięcy – w oparciu o całościową ocenę oraz wyniki badań psychologicznych i logopedycznych.

W procesie biorą udział również:

• psycholodzy (prowadzący testy, wywiady, obserwacje),

• logopedzi (oceniający rozwój mowy i komunikacji),

• pedagodzy specjalni i inni specjaliści wspierający.

Wyniki diagnozy stanowią podstawę do uzyskania orzeczeń (np. o potrzebie kształcenia specjalnego czy o niepełnosprawności), które dają dziecku i rodzinie prawo do wsparcia edukacyjnego, terapeutycznego i socjalnego.

ADOS-2 – zalety i ograniczenia

ADOS-2, mimo że uznawany za złoty standard, nie jest narzędziem doskonałym. Jego zalety to:

• możliwość stosowania u dzieci, młodzieży i dorosłych,

• standaryzacja i moduły dopasowane do wieku,

• bezpośrednia obserwacja interakcji.

Wyzwania związane z jego stosowaniem to:

• wysoki koszt szkolenia i samego testu,

• czasochłonność badania,

• ryzyko subiektywności w interpretacji.

Dlatego ADOS-2 zawsze powinien być używany w połączeniu z innymi metodami, np. ASRS czy ADI-R, aby zapewnić pełny obraz funkcjonowania dziecka.

Dlaczego diagnoza jest tak ważna?

Wczesne rozpoznanie ASD umożliwia:

• lepsze dostosowanie edukacji i terapii do potrzeb dziecka,

• wsparcie rodziców w codziennym wychowaniu,

• zrozumienie mocnych stron i trudności dziecka,

• możliwość uzyskania pomocy instytucjonalnej i finansowej.

Źródło [1], [2]: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego sp. z o. o.

Opracowanie: Mowa o psychologii Elżbieta Prucnal-Tumasz

Psycholog / Certyfikowany diagnosta ADOS-2/ Psychotraumatolog