Jak diagnozuje się ADHD w Polsce: proces diagnozy psychologicznej i psychiatrycznej

Wprowadzenie do diagnozy ADHD

Diagnostyka ADHD (Zaburzeń hiperaktywności z deficytem uwagi) w Polsce stała się tematem o rosnącej wadze. Coraz więcej rodziców, nauczycieli oraz specjalistów zdaje sobie sprawę z potrzeby profesjonalnej oceny i diagnozy. Proces ten obejmuje zarówno diagnozę psychologiczną, jak i psychiatryczną, co pozwala na kompleksowe zrozumienie wynikających z tego możliwości oraz potencjalnych trudności.

Proces diagnozy ADHD w Polsce

Diagnoza ADHD w Polsce zwykle zaczyna się od obserwacji zachowań dziecka przez rodziców oraz nauczycieli. Zazwyczaj w pierwszej kolejności konieczna jest konsultacja z psychologiem. Psycholog przeprowadza szczegółowy wywiad oraz stosuje różne kwestionariusze, które pomagają w zrozumieniu, czy objawy dziecka rzeczywiście wskazują na ADHD. Warto zauważyć, że nie ma jednego testu, który mógłby jednoznacznie zdiagnozować to zaburzenie, ponieważ ADHD jest diagnozą opartą na analizie różnych czynników.

Diagnoza ADHD prowadzona przez psychologa zazwyczaj obejmuje kilka etapów:

1. Wywiad kliniczny – rozmowa z osobą diagnozowaną (a w przypadku dzieci także z rodzicami/nauczycielami) na temat objawów, historii rozwoju, funkcjonowania w domu, pracy lub szkole.

2. Kwestionariusze i testy psychologiczne – wypełniane przez pacjenta oraz/lub osoby z jego otoczenia. Pomagają obiektywnie ocenić częstotliwość i nasilenie objawów.

3. Obserwacja zachowania – psycholog zwraca uwagę na styl komunikacji, poziom koncentracji, impulsywność, sposób organizacji wypowiedzi czy działań.

4. Analiza kryteriów diagnostycznych (DSM-5 lub ICD-10/11) – sprawdzenie, czy objawy odpowiadają oficjalnym kryteriom ADHD (nasilenie, czas trwania, wpływ na codzienne funkcjonowanie).

5. Różnicowanie – wykluczenie innych przyczyn trudności (np. lęki, depresja, problemy ze snem, trudności szkolne).

Psycholog, na podstawie gromadzonych informacji diagnostycznych oraz analizy kryteriów (DSM-5/ICD-10/11), formułuje hipotezę, że obserwowane trudności mogą odpowiadać obrazowi ADHD. W celu jej potwierdzenia lub wykluczenia kieruje pacjenta do psychiatry, który ma uprawnienia do postawienia ostatecznej diagnozy i wdrożenia leczenia. Diagnoza psychiatryczna często obejmuje ocenę medyczną i może włączyć dodatkowe testy diagnostyczne, destylując całościowy obraz stanu zdrowia dziecka. Końcowym celem jest opracowanie zintegrowanego podejścia, które może obejmować terapię psychologiczną, porady pedagogiczne i, w niektórych przypadkach, farmakoterapię.

Korzyści płynące z diagnozy ADHD

Uzyskanie diagnozy ADHD to kluczowy krok, który może przynieść wiele korzyści zarówno dzieciom, jak i ich rodzinom. Przede wszystkim pozwala na lepsze zrozumienie możliwości oraz ograniczeń, które wynikają z tego zaburzenia. Dzięki odpowiedniej diagnozie, dziecko ma szansę na dostosowane wsparcie szkolne, które znacząco może poprawić jego wyniki akademickie oraz samopoczucie psychiczne.

Szkoły mają obowiązek wdrażania odpowiednich programów wsparcia dla dzieci z ADHD, co może obejmować m.in. modyfikacje w procesie nauczania, współpracę z terapeutami oraz dostosowanie warunków nauki. Jednak sama diagnoza nie wystarcza do uzyskania pełnej pomocy w szkole. W niektórych przypadkach, konieczne może być dodatkowe działanie ze strony rodziców oraz opiekunów, aby zagwarantować odpowiednią pomoc oraz adaptację do warunków edukacyjnych. w kontekście polskiego systemu edukacji:

• Szkoły mają obowiązek udzielania wsparcia uczniom z trudnościami, w tym z ADHD. Odbywa się to na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej albo orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Sama diagnoza prywatna (np. od psychologa) może być ważną wskazówką, ale formalnie nie uruchamia pełne procedury w szkole.

• Wsparcie może obejmować m.in..: indywidualizację nauczania, dostosowanie wymagań, dodatkowe zajęcia wspomagające, modyfikacje w ocenianiu, a także współpracę z rodzicami i specjalistami.

• Rola rodziców/opiekunów jest kluczowa – to oni muszą dostarczyć dokumenty do szkoły, wnioskować o pomoc i monitorować, czy wsparcie faktycznie jest realizowane.

System edukacji a diagnoza ADHD

W kontekście ADHD:

• Samo rozpoznanie ADHD nie wystarcza do uzyskania orzeczenia – musi być wykazane, że trudności są na tyle nasilone, iż uczeń nie jest w stanie realizować wymagań programowych bez specjalnych warunków i wsparcia. Kiedy ADHD współwystępuje z autyzmem (lub inną niepełnosprawnością), częściej zachodzi podstawa do wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, ponieważ złożone trudności mają większy wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole.

• W innych przypadkach poradnia może wydać opinię (np. o potrzebie dostosowania wymagań edukacyjnych, objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole).

ADHD a nauczyciel współorganizujący

• W polskim systemie edukacji nauczyciel współorganizujący kształcenie (potocznie: nauczyciel wspomagający) jest przydzielany uczniowi tylko na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

  👉 W kontekście ADHD wygląda to tak:

• Samo ADHD nie daje automatycznie prawa do nauczyciela współorganizującego.

• Jeśli jednak ADHD współwystępuje np. z autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną albo poważną chorobą przewlekłą, to poradnia może wydać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – i wtedy szkoła ma obowiązek zatrudnić nauczyciela współorganizującego.

• W przypadku samego ADHD (bez innych zaburzeń) częściej wydawana jest jedynie opinia z poradni psychologiczno-pedagogicznej, która zobowiązuje szkołę do dostosowania wymagań, ale nie daje podstawy prawnej do przyznania nauczyciela współorganizującego.

ADHD a Egzamin ósmoklasisty

Egzamin ósmoklasisty – zarówno opinia, jak i orzeczenie mogą być podstawą do dostosowania warunków egzaminu. Opinia z poradni psychologiczno-pedagogicznej pozwala m.in. na przedłużenie czasu pracy, korzystanie z przerw, wydłużenie czasu na czytanie poleceń czy inne formy wsparcia, zależnie od indywidualnych potrzeb ucznia.

W polskich realiach uczniowie z ADHD mogą mieć dostosowane warunki egzaminu ósmoklasisty, ale zależy to od dokumentacji, jaką posiadają i od decyzji szkoły oraz Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej (OKE).

Jak to wygląda w praktyce:

1. Podstawa prawna dostosowania

   • opinia z poradni psychologiczno-pedagogicznej,

   • orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego,

   • orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania.

2. Możliwe formy dostosowania dla uczniów z ADHD (zgodnie z wytycznymi CKE i poradni):

   • wydłużenie czasu egzaminu,

   • możliwość korzystania z przerw (uczeń może wstać, rozprostować się, napić wody),

   • praca w mniejszej grupie lub osobnej sali, aby ograniczyć rozpraszające bodźce,

   • dostosowanie formy instrukcji i poleceń (np. nauczyciel nadzorujący może dodatkowo przeczytać polecenie lub sprawdzić, czy uczeń je zrozumiał),

   • uwzględnienie specyfiki trudności przy ocenianiu (np. mniej surowe traktowanie błędów wynikających z pośpiechu czy problemów z koncentracją, o ile nie wpływają one na treść merytoryczną odpowiedzi).

3. Rola szkoły i rodziców

   • Dyrektor szkoły, na podstawie opinii/orzeczenia i zaleceń rady pedagogicznej, określa konkretną formę dostosowania dla ucznia.

   • Rodzice powinni dostarczyć do szkoły aktualną opinię lub orzeczenie z poradni odpowiednio wcześnie (najlepiej w roku poprzedzającym egzamin).

Coraz większa liczba diagnoz ADHD wśród dzieci ujawnia słabości systemu edukacji. Rodzice i uczniowie często czują się osamotnieni, ponieważ szkoły – mimo formalnych obowiązków – nie zawsze są w stanie zapewnić realną pomoc. Nauczyciele pozostają bez odpowiedniego przygotowania i wsparcia, co skutkuje poczuciem bezradności w pracy z trudnymi zachowaniami w licznych klasach. W efekcie każda ze stron – rodzice, dzieci i pedagodzy – doświadcza frustracji i przeciążenia, a system nie zapewnia wystarczających narzędzi, by skutecznie odpowiadać na potrzeby uczniów z ADHD.

Opracowanie: Elżbieta Prucnal-Tumasz - psycholog, diagnosta ADHD